مروری بر شاخص های تعیین مزاج اولیه در طب سنّتی ایران

در طب سنّتی ایران بسیاری از دستورهای حفظ سلامتی و روش های تشخیص و درمان بر اساس مزاج افراد تعیین می‏شود. مزاج هر فرد کیفیتی متشکل از بسیاری از خصوصیات جسمی و روحی او است و منابع طب سنّتی ایران خصوصیات مذکور را در قالب شاخص های تعیین مزاج معرفی و به تشریح نحوه استدلال آنها در تعیین مزاج پرداخته اند. مطالعه حاضر یک بررسی متون است که با هدف مقایسه دیدگاه های منابع مهم طب سنّتی ایران درباره شاخص های تعیین مزاج طراحی شده است. در این مطالعه چهار منبع شامل: القانون فی‏الطب، ذخیره خوارزمشاهی، کامل الصناعه الطبّیه و المنصوری فی الطب، انتخاب و شاخص های تعیین مزاج از نظر منابع مذکور استخراج و بررسی شدند. طبق نتایج استخراج شده، منابع مذکور در بسیاری از شاخص ها و نحوه استدلال آنها به مزاج اولیه اشتراک نظر داشتند و از بین آنها القانون فی الطب به صورت مدوّن و جامع تر به این شاخص ها پرداخته است. نبود تناقض بین شاخص های مطرح شده، توجه ویژه به طیف وسیع شاخص ها خصوصاً در حالت اعتدال، توجه به برآیند شاخص ها جهت تعیین مزاج، از موارد مشترک بین منابع مورد مطالعه بودند. عدم اشاره مستقیم به نحوه معاینه برخی شاخص ها، دوره سنی که مزاج پایه باید در آن تشخیص داده شود و اولویت شاخص ها جهت تعیین مزاج پایه از مواردی هستند که در بخش های مورد مطالعه منابع مذکور به طور شفاف بیان نشده‎اند و انجام مطالعات وسیع تر جهت بررسی آنها پیشنهاد می‏شود. هم‏چنین پیشنهاد می‏شود جهت کاربردی کردن مفهوم مزاج در نظام سلامت طب سنّتی ایران، مطالعات سازمان یافته اپیدمیولوژیک بابت اعتبارسنجی شاخص های تعیین مزاج طراحی و اجرا شود.